در حالی که فعالان بخش خصوصی برای ورود به بازار 40 میلیارد دلاری روسیه دست، دست می کردند، فرصت تحول در اقتصاد ایران از دست رفت حالا باید برای به دست آوردن این بازار تلاشی بسیار سخت کوشانه تر داشت و امیدوار بود که بخش خصوصی و فعالان اقتصادی به اهمیت صنایع غذایی برای ایران پی ببرند و تحول های اقتصادی را به رفع تحریم و خروج دولت از تصمیم گیری ها و بهانه هایی از این دست موکول نکنند.
به نظر می رسد توقعات ما از خودمان نیز آنچنان است که همت بلند پایه ای را طلب نمی کند. ورود به یک بازار جدید و گرفتن سهم از آن نیازمند راهبردهایی چند جانبه، تحقیق درباره سلیقه و نیاز مصرف کنندگان (جامعه هدف)، صرف هزینه و همکاری های بخش های مختلف اقتصادی در یک کشور است. در این خصوص یکی از جذاب ترین بازار های مواد غذایی و محصولات کشاورزی جهان بازار روسیه است که در نزدیکی کشور ما متقاضی محصولات غذایی از سراسر جهان می باشد.
روسیه در حال حاضر ۱۱.۵ درصد خشکی جهان را دارد و وسعت تقاضا از ویژگی‌های آن کشور است. همچنین اکثر کالاهای پر مصرف آن کشور وارداتی بوده و این ویژگی خاص بازار روسیه محسوب می‌شود. آمار ها از جزئیات واردات روسیه از محصولات کشاورزی و صنایع غذایی نشان می دهد، حدودا 14 درصد از واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی روسیه مربوط به گوشت، 14 درصد آن مربوط به انواع میوه و آجیل، 10 درصد آن محصولات لبنی، تخم‌مرغ و عسل، 8 درصد آن نوشیدنی‌ها، 7 درصد آن مربوط به سبزی‌ها و صیفی‌ها، 6 درصد مربوط به ماهی،سخت‌پوستان و نرم‌تنان و 5درصداز واردات محصولات کشاورزی وصنایع غذایی روسیه مربوط به بذر، روغن میوه بوده است و مابقی به سایر کالاها اختصاص داشته است.
بعد از مشکل پیش آمده در روابط غرب با روسیه بر سر مسائل اکراین که منجر به قطع صادرات از اروپا به روسیه شد و همچنین مشکل روسیه و ترکیه بر سر سرنگونی هواپیمای جنگی روسیه در مرز ترکیه و سوریه که منجر به وخامت و تیره شدن روابط این دو کشور برای یک محدوده زمانی تقریبا شش ماهه گردید، بازاری به نام بازار مواد غذایی روسیه را برای ایران مهیا کرده است. روسیه 85 درصد از مواد غذایی خود را از خارج وارد می کند و برآورد ها نشان می دهد که ارزش این بازار 40 میلیارد دلار می باشد. برای تاکید بر اهمیت ارزش بازار روسیه تنها کافی است که  بدانیم صادرات نفت ما در سال 94 مبلغ 27 میلیارد دلار بوده است.
حوادث پیش آمده در جغرافیای سیاسی جهان زمینه ای را برای کشور ما فراهم کرده که مدعیان برای اثبات توانمندی خود نه در پشت تریبون ها و قلم فرسایی، بلکه باید در عمل وارد شوند. بعد از اجرای اصل چهل و چهار و تسهیلات بسیار زیادی که در چند دهه اخیر دولت برای تقویت بخش خصوصی قائل شده است انتظار می رود که در این بزنگاههای زمانی، بخش خصوصی ما از این فرصت ها به نحو مطلوبی در جهت منافع ملی استفاده کند. اما به گواه تاریخ بخش خصوصی منفعل در ایران به این فرصت سوزی ها عادت کرده است.
دی ماه سال گذشته در دهمین جلسه کمیسیون کشاورزی خانه اقتصاد ایران اجرای هرچه بهتر برنامه ششم در بخش کشاورزی و حضور پایدار صنایع غذایی کشور در بازار روسیه مورد تأکید قرار گرفت. اما به نظر می رسد علی رغم توجه این کمیسیون بر این امر مهم، اقدامی جدی صورت نگرفت و نه تنها حضور مواد غذایی ایران در روسیه افزایش نیافت، بلکه آمار ها، کاهش صادرات این محصولات به کشور روسیه را نشان می دهند.
روسیه در سال گذشته از کشور ما حدود یک میلیارد دلار مواد غذایی وارد کرد که این مقدار در سال جاری نسبت به گذشته 500میلیون دلار کاهش یافته است. این در حالی است که گفته می شود بسیاری از موانع تجاری میان ایران و روسیه مانند موضوعات حمل و نقل، مسائل گمرکی و روادید رفع شده است و تمام مقدمات لازم برای ورود پر قدرت بخش خصوصی به بازار روسیه از سوی دستگاه دیپلماسی دولت فراهم شده است اما هنوز اخبار مثبتی دراین خصوص از فعالین تولیدی و تجار ایرانی منتشر نشده است.
رجب صفراف مدیر مرکز روسی مطالعات ایران در این خصوص معتقد است که برغم ممنوعیت هشت ماهه اخیر تجار ترکیه برای ورود به بازار روسیه، تجار ایرانی به دلیل سنگ اندازی تجار با نفوذ ترکیه موفقیت زیادی برای ورود به بازار کشورمان را نداشتند.
مدیر مرکز مطالعات ایران در مسکو اظهار کرد: ایران قابلیت جایگزین شدن ترکیه در بازارهای روسیه را دارد و این کار نیازمند آشنایی تجار مازنی و روسی از توانمندی و نیازمندی های دو کشور است.
قراردادهای امضا شده بین ایران و روسیه
به نظر می رسد توقعات ما از خودمان نیز آنچنان است که همت بلند پایه ای را طلب نمی کند. با وجود ذخایر و منابع غنی که در کشور داریم، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه تنها سالیانه 2 میلیارد دلار از بازار مواد غذایی روسیه را هدف گذاری کرده است. این در حالی است که با توجه به بازار 40 میلیارد دلاری روسیه و قابلیتهای مورد ذکر ایران در این بخش توانایی صادراتی ایران بیش از این است ودر طرح های اجرایی کشورباید تا 10 میلیارد دلاراز این بازاررا هدف گذاری کنیم.
همچنین در دی ماه سال گذشته مهدی خلج؛ رئیس سازمان دامپزشکی نیز از موافقت ضمنی مقامات و کارشناسان روسيه براي صادرات ميگو ایران به این کشور خبرداد و اظهار کرد: ميگو را با گواهي بهداشتي مي‌توانيم به روسيه صادر کنيم و مشکلي در اين زمينه نداريم.
با نگاهی به صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران به روسیه می‌توان گفت ایران در سال 2014 معادل 171 میلیون دلار صادرات از این محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به روسیه انجام داده است که از این بین 154 میلیون دلار آن که رقمی حدود 90درصد از کل صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران به روسیه می‌شود به صادرات اقلامی از جمله خیار،بادام، انگور، رب گوجه‌فرنگی، کلم، آبمیوه، خرما، کنسانتره و سبزی و سایر میوه‌های تازه اختصاص داشته است.
ابراهیم رحیم پور معاون وزیرامور خارجه در گفت وگو با روزنامه عصر اقتصاد از کاهش تعرفه های 20 قلم کالا در رابطه با روسیه خبر داده است. وی در ادامه گفت: اخیرا تعرفه 20 قلم کالا را بسته ایم که این تعرفه ها از صفر تا تعرفه هایی است که نسبت به قبل پایینتر است. روسیه بازار وسیعی است که اتفاقا رسانه ها باید به این نکته بپردازند.اکنون روسیه کاملا موافق صادرات غیرنفتی ایران به آنجاست اما ما مشکل داریم. اکنون کار را شروع کرده ایم و بخشی هم صادرات انجام شده ولی مشکل داریم. این دیگر نه استکبار جهانی است، نه تحریم های سازمان ملل و نه مشکلات پولی و مالی است.حتی روسیه 4 میلیارد اعتبار برای اجرای پروژه های ایران می دهد لذا این وقفه مجموعه بخش های خصوصی و بخش های دولتی است که به ارث رسیده است. حالا دولت می خواهد کمی آنرا تکان داده و حرکت دهد. مثال روسیه کافی است، چون بالاخره مورد عنایت سیستم ما هم هست که با روسیه و چین قوی کار کنیم و آنها را کنار نگذاریم و دنبال کشورهای دیگر برویم. بازار روسیه معادل حدود 40 میلیارد دلار علاقمند به موادغذایی و کالاهایی است که در این راستا تقسیم می شود. ما اگر بتوانیم امسال یک میلیارد صادر کنیم کار بزرگی کرده ایم. کشورهای باهوش گوشت را از دهان خودشان می گیرند صادر می کنند که هم صادرات داشته باشند و هم بازار را بگیرند. بنده به عینه در منطقه خودم این نقیصه را می بینم.
در آبان سال گذشته «الکساندر نوواک» وزیر انرژی روسیه در نشست پایانی کمیسیون مشترک همکاری های این کشور و ایران اعلام کرد که 25 شرکت ایرانی مجوز صادرات محصولات غذایی و کشاورزی به روسیه را دریافت کرده اند. به گفته وی 19 شرکت تولید کننده آبزیان، چهار شرکت لبنیات و دو شرکت تولید کننده گوشت مرغ از ایران در فهرست صادرکنندگان مواد غذایی به روسیه گنجانده شده اند. وی ادامه داد: بخش غذایی روسیه در سال 40 میلیارد دلار واردات دارد؛ زیرا خاک روسیه توان تولید محصولات کشاورزی ندارد و همین مساله فرصت مناسبی را برای ایران فراهم کرده است.
به این ترتیب، لبنیات، مرغ و آبزیان ایرانی سه محصولی هستند که روسیه چشم به ورود آن دوخته است:
لبنیات:
گشوده شدن بازار روسیه به صنایع غذایی ایران، به دلیل سردرگمی و اقدامات بطئی بخش خصوصی و دولت، از توفیق چشمگیری برخوردار نبوده، و با وجود حداقل 50 درصد ظرفیت مازاد در صنایع غذایی و برخورداری این صنعت از ماشین آلات و نرم افزارهای لازم برای دستیابی به استاندارد های مورد نظر روس ها به نظر می رسد به صورت عملی از این ظرفیت ها استفاده نمی شود. این در حالی است که استفاده حداکثری از ظرفیت های بخش های مختلف تولیدی صنعت غذایی کشور می تواند در زنجیره های پایین دستی این صنعت ایجاد اشتغال های کم هزینه کند و در مدت زمانی بسیار کمتری نسبت به دیگر صنایع اشتغال زایی در کشور را نیز انجام دهد.
در ارتباط با سهم لبنیات در بازار روسیه می‌توان گفت روسیه سالانه سه میلیارد و 565 میلیون دلار انواع لبنیات از کشورهای مختلف دنیا وارد می‌کند پنیر سهم 44درصدی از ارزش واردات لبنیات روسیه و کره سهم 21 درصدی از آن را دارد. یکی از انتقادات جدی به ایران در زمینه صادارت لبنیات به روسیه است. در حالی که ایران از نظر مسافت، به روسیه نزدیک است اما آمریکای لاتین عزم خود را جزم کرده است که بازار لبنیات روسیه را از همگان برباید. به این ترتیب که با وجود مسافت طولانی آمریکای لاتین از روسیه و پر هزینه بودن ترانزیت و نیز مسئله فساد زود هنگام لبنیات، آنان توانسته اند، لبنیات خود را ارزانتر از ما به دست روس ها برسانند و این بیم می رود که این بازار پر سود را از دست بدهیم
رضا باکری دبیر انجمن صنایع فراورده های لبنی ایران در این خصوص به خبرنگار روزنامه عصر اقتصاد گفت: قریب به 1368واحد، پروانه برای این بخش صادر شده است. به طور کلی در سطح کشور اعم از وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد کشاورزی در غالب صنایع روستایی از مجموع این واحد ها آن چه که فعلاً به عنوان فعال تلقی می شود قریب به 500 واحد مشغول به تولید هستند که برخی از آن ها زیر ظرفیت کار می کنند و برخی دیگر با ظرفیت کامل مشغول به کار هستند.
باکری در خصوص تطبیق استانداردهای بین المللی با محصولات تولیدی در ایران عنوان کرد که ايران امروز در کدکس به عنوان استاندارد بین المللی تولید فرآورده ها حضور فعال دارد و سازمان ملی استاندارد مدام استانداردهای خودش را بازنگری می کند. بنابراين تقریباً استانداردهای حاکم بر صنعت لبنی ایران استانداردهای روز دنیا است. از این نظر هم در حقیقت ایران عقب افتادگی خاصی در این زمینه ندارد، منتهی نظارت و اجرا در ایران ضعیف است.
بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال 94 شیر خام تولیدی کشور را 8/8 میلیون تن اعلام کرد و میزان شیر جذب شده توسط کارخانجات حدوداً 6 میلیون تن بوده است. بنابراین اگر نسبت به کل بسنجیم حدوداً 8 درصد شیر خام تولیدی کشور در زمینه صادرات مصرف شده است. در سال 95 با توجه به اینکه شکاف بین مصرف داخلی و شیرخام تولیدی بیشتر شده موفق نشده ایم که متناسب با رشد تولید شیر خام مصرف را رشد بدهیم. تقریباً مصرف متوقف شده ولی تولید شیر خام رشد کرده به همین خاطر با مازاد شیر خام مواجه شده ايم. بنابراین امکان حداقل تولید و صادرات به همین میزان وجود دارد. یعنی ارزش صادرات فراورده های لبنی سال گذشته حدود 624 میلیون دلار بوده است. امسال هم مازاد بر آن به همین میزان شیر و امکان صادرات وجود دارد که رشد کند.
با توجه به اینکه بخش عمده هزینه تولید در این بخش  را مواد اولیه تشکیل می دهد این امرموجب می شود واحدهایی که صادرات داشته باشند بتوانند از مشوق های صادراتی بهره مند شوند که موجب جبران تفاوت قیمت بهای تمام شده توسط دولت می شود که امکان رقابتی شدن قیمت را برای شرکت های ایرانی فراهم می کند.
دبیر انجمن صنایع فراورده های لبنی ایران از حل و فصل شدن مشکلات صادرات در بخش اداری سخن گفته است. از جمله این که می بایستی کارشناسان روسیه بیایند دامداری ها و کارخانجاتی که تقاضای صادرات داشتند را ممیزی کنند و نهایتاً تایید صلاحیت کنند که حداقل این کار را در رابطه با 4 شرکت انجام دادند و نهایتاً یک تعداد از شرکت ها در لیست قرار گرفته اند و این کار ممیزی ادامه دارد. در رابطه با بحث گمرکات، معضل 25 درصد بود که 20 درصدش را در 3 هفته اخیر یک پروتکل بین گمرکات ایران و گمرکات روسیه منعقد شد که 20 درصد کاهش تعرفه دادند و این راه هم باز شد و صف های طولانی توقف در گمرکات روسیه بود که طبق این توافق کریدور سبز در حقیقت شرکت های ایرانی معاف از توقف در صف شدند و بدون نوبت می توانند عبور کنند. ديگر اين كه بحث بازرسی کالا بود که خیلی زمان بر بود. در گمرکات روسیه بر سر اين موضوع نيز توافق صورت گرفت كه در مبدا این بازرسی انجام گیرد و گواهی صادر می شود و پلمپ می‏شود که این هم تا حدودی بر طرف شده است.
مرغ:
تولید جهانی انواع گوشت از 308.5میلیون تن در سال 2013 به حدود 311.5میلیون تن در سال 2014 رسیده است که رشدی معادل 1.1 درصد را نشان می دهد. عامل این افزایش تولید، تقاضای ناشی از رشد جمعیت از جانب کشورهای در حال توسعه است. میزان تولید گوشت مرغ در جهان با رشدی معادل 1.6درصد نسبت به سال 2013 ، به حدود 108.7 میلیون تن در سال 2014 رسید.
با توجه به افزایش تقاضای جهانی گوشت مرغ و همچنین وجود یک بازار بکر مانند بازار روسیه در نزدیکی کشور ایران که یک فرصت استثنایی را برای این صنعت در ایران فراهم کرده است به نظر می رسد که باید بخش خصوصی ما و تجار و تولید کنندگان ایرانی از این فرصت نهایت استفاده را ببرند.
از جمله مشکلات تولید مرغ در ایران پرورش مرغ های شصت روزه است که با توجه با استاندارد های جهانی برای بازار جهانی و کاهش هزینه باید مرغ ها پنجاه و دو روزه به کشتارگاه فرستاده شوند. کاهش هشت روزه پرورش مرغ در ایران از طرفی باعث کاهش هزینه های تولید در این بخش می شود و از طرف دیگر وزن مرغ های تولیدی با استاندارد های جهانی هم خوانی خواهد داشت و فروش مرغ ایرانی را در بازار روسیه می تواند تسهیل کند.
نتیجه گیری:
در خصوص پتانسیل های موجود صنایع غذایی و کشاورزی ایران در بخش صادرات به کشور روسیه با تنی چند از مسئولان و متخصصین این حوزه تماسهایی حاصل شد که عمدتا اظهار بی اطلاعی از آمار در این بخش کردند که این موضوع  نیز خود نشان دهنده این امر است که هیچ عظم راسخی برای بهبود و افزایش صادرات محصولات تولیدی کشاورزی و غذایی ایران در میان دست اندر کاران کشور وجود ندراد.
در تماسی که با وزارت جهاد کشاورزی انجام گرفت سوالی مبنی بر آخرین قرارداد های منعقد شده در این بخش و توامندی های ایران برای صادرات به بازار جذاب روسیه صورت گرفت که وزارت خانه مذکور در پاسخ گفتند که کارشناسی که بتواند در این زمینه صحبت کند را در اختیار ندارند. همچنین تماس های روزنامه عصر اقتصاد با رایزن بازرگانی ایران در روسیه و اسد ا... عسگر اولادی رییس اتاق مشترک ایران و روسیه در اتاق بازرگانی ایران نیز نا موفق بود و متاسفانه هیچ کدام از این مسولان پاسخگو نبودند.
بعد از اجرای برجام امکان نزدیک شدن روابط تجاری ایران و روسیه فراهم شد که با توجه به تنشهای منطقه ای و جهانی کشور روسیه با شرکای اروپایی خود این امکان بیش از پیش برای ایران تقویت شده است. بنابراین می توان گفت که با تمام کاستی های موجود امکانات اجرایی افزایش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران برای بخش خصوصی تا حد نسبتا مطلوبی از سوی دولت فراهم شده است. اما بخش خصوصی همت کافی برای افزایش این سهم را از خود نشان نمی دهد.
یکی دیگر از مشکلات و معضلات روز اقتصاد ایران بحران افزایش بیکاری در میان قشر جوان کشور است. . براساس اطلاعات موجود سهم بخش کشاورزی از اشتغال کشور از 29 درصد درسال 1365، به 24.5 درصد در سال 1370، 23 درصد در سال 1375، 6.18 درصد در سال 1385 و 18.6 درصد در سال 1390 رسیده است.
مطالعاتی که در ارتباطات بین بخشی و هدفگذاری افزایش اشتغال کشور انجام شده است نشان می دهد که بخش کشاورزی بعد از بخش خدمات و موسسات مالی، بانک و بیمه می تواند در ایجاد اشتغال جدید در کشور بیشترین اثر را داشته باشد. برای ایجاد یک میلیون شغل جدید تقاضای نهایی بخش کشاورزی باید به میزان 20 هزار میلیارد ریال یا 16% افزایش یابد. چنانچه صادرات کالاهای کشاورزی حدود 2.3 میلیارد دلار افزایش یابد، یک میلیون شغل جدید در اقتصاد کشور ایجاد می شود.
بنابراین بایک نگاه راهبردی به افزایش صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی به روسیه می توان با توسعه طرح های زیر بنایی در بخش های تولیدی این محصولات و استفاده بهینه از ظرفیت های موجود در این حوزه، بخشی  از معضل بیکاری کشور را نیز حل کنیم.

منبع:  عصر اقتصاد