ویژگی‌های لباس سنتی روسیه/ عکس قسمت اول

پژوهشگران معتقدند لباس سنتی روسیه در حدود قرن 12 میلادی شکل گرفته که مورد استفاده پادشاهان، اشراف و دهقانان بوده است. تا اینکه به دستور پتر کبیر تغییری اجباری پوشاک سنتی به اروپایی در قرن 18 میلادی رخ داد. ویژگی اصلی لباس سنتی روسی چندلایه بودن با زیور آلات فراوان و برش گشاد این لباس است که در آن رنگ‌های روشن، شاد و متنوع به کار می رفته است.

امروزه در بسیاری کشورها سنت های زیبایی وجود دارد: پوشیدن لباس های محلی و سنتی نه فقط در اعیاد و مراسم بلکه در اوقات فراقت یا تفریح با دوستان نیز رواج دارد که این پوشش های رنگارنگ بسیار شاد و مثبت به نظر می رسد. در لباس های سنتی چیزی جادویی وجود دارد که حسی جذاب و با ثبات را القا می کند. برای هرکس جذاب است که از ریشه و گذشته خود مطلع باشد و تعلق به یک سنت کهن و با ریشه چندصد ساله به او احساس امنیت و اهمیت می دهد.

در این مقاله بر آنیم تا به لباس سنتی روسی و خصوصیات فرهنگی تاثیر گذار در شکل گیری این لباس و به تاریخچه تطور و تحول آن تا به امروز بپردازیم.

عواملی مانند آب و هوا، موقعیت جغرافیایی، ساختار اقتصادی و طبقات اجتماعی مردم در شکل گیری لباس سنتی هر منطقه ،ویژگی های تزیینی و برش لباس ها تاثیر دارد. در روسیه نیز لباس سنتی تحت تاثیر مناطق و مناسبات و اعیاد مختلف متفاوت بوده است. با توجه به پوشش می توان فهمید شخص به کدام منطقه و به کدام طبقه اجتماعی تعلق دارد. در لباس سنتی روسی و زینت های آن نمادهایی از فرهنگ مردم، مناسبتها و جشن ها وجود دارد. پیشه رایج در بین مردمان روس کشاورزی بوده و این مساله ویژگی های لباس ملی روسیه را تحت تاثیر قرار داده است.

پژوهشگران معتقدند لباس سنتی روسیه در حدود قرن 12 میلادی شکل گرفت که مورد استفاده پادشاهان، اشراف و دهقانان بوده است. تا اینکه قرن هجدهم میلادی که به دستور پتر کبیر تغییری اجباری پوشاک سنتی به اروپایی رخ داد. پتر معتقد بود که برای روسیه بسیار مهم و حیاتی است که با اروپا روابط تجاری و فرهنگی داشته باشد و به نظر او لباس سنتی روسیه برای تحقق این امر و همچنین برای کار کردن چندان مناسب نبود. ممکن است این نوعی حرکت سیاسی باشد یا شاید صرفا نوعی اعمال سلیقه از سوی پتر بود، اما هرچه بود باعث شد که لباس سنتی روسی در سبک و سیاق دهقانی محفوظ بماند. به موجب فرمان پتر تولید و خرید و فروش لباس سنتی روسی غیر مجاز اعلام شد و حتی برای آن جریمه در نظر گرفته شد و تنها دهقانان اجازه پوشیدن لباس محلی را داشتند.

^{عکس-سمت چپ: لباس بانوان در زمان پتر کبیر- از سفرنامه فان بریون

سمت راست: لباس بویار ها(1) از کتاب پرتره الکساندر بوریسوویچ رپنین}

اما چه چیزهایی لباس سنتی روسی را متمایز می کند؟ ویژگی اصلی لباس سنتی روسی چند قطعه-چندلایه بودن با زیور آلات فراوان با برش گشاد این لباس است و لازم به ذکر است که رنگهای به کار رفته در این لباس های روشن و شاد ومتنوع بود. با اینکه لباسهای روسی سنتی بسیار متنوع و مختلف بودند، اما به طور کل چند دسته لباس سنتی زنانه روسی وجود داشت: مجموعه لباس های سارافانی сарафанный (روسی شمالی) مجموعه لباس های پانیووی понёвный (روسی جنوبی-که کهن تر بود).

پیراهن همواره جز اصلی لباس زنان را تشکیل می داد. پیراهن ها معمولا از کتان یا پنبه و انواع گران تر آن از ابریشم ساخته می شدند.

لبه دامن، سر آستین، یقه پیراهن را معمولا گلدوزی می کردند و با نوار، دکمه، پولک دوزی، تکه دوزی و زینت های ظریف تزیین می کردند. گاهی اوقات تمام قسمت سینه پیراهن را تزیین و گلدوزی می شد؛ الگوها، رنگ ها، تزینات در استان های مختلف متفاوت بود برای مثال پیراهن های وارونژی معمولا با رنگ مشکی گلدوزی می شدند که با دقت و ظرافت زیادی کار شده بود اما پوشاک استان های شمالی و مرکزی ابریشمی و پنبه ای بود و با رنگ طلایی گلدوزی میشد، در این استان ها رنگ های مشکی،قرمز و آبی رواج بسیار داشت و لباس های دو رو دوخته میشد.پیراهن های روسیه جنوبی(مانند استان های تولا و کورسک) با الگوهای مختلف وگلدوزی های قرمز متراکم متمایز می شدند.

جالب توجه است که بر روی پیراهن دختران تازه نامزد کرده (بیشتر از استان تور و ولوگدا و آرخانگلسک) طرح های مختلف هندسی از جمله دایره، صلیب، لوزی دیده می شود که این نمادها در میان اسلاوهای باستان دارای معانی بخصوص خود بوده اند.

سارافان از کلمه فارسی سراپای(sarāрāy) گرفته شده است به معنی لباسی که از سر تا پا را پوشش می دهد؛ این لباس پوشش اصلی نواحی روسی شمالی بود.سارافان ها چند گونه داشتند که از همه رایج تر بود:

1-   مدل جلو بسته
2-   مدل درز دار
3-   مدل راسته

مدل درز دار بیشتر در ناحیه اورال رایج بود و فرم ذوزنقه ای داشت و خصوصیت آن این بود که جلویشان از دو تکه پارچه برای دوخت استفاده شده بود و دو طرف آن توسط زیپ یا دکمه به هم وصل می شدند.

مدل دیگر سارافان که تولید آن بسیار راحت تر بود مدل راسته بود این فرم بعد ها پدید آمد و رایج ترین رنگ برای این مدل سارافان نیلی، سبز، قرمز، آبی و آلبالویی بود. سارافان هایی که در اعیاد و عروسی ها پوشیده می شد بیشتر از پارچه های گل برجسته یا ابریشم، و سارافان هایی که استفاده روزمره داشت معمولا از پارچه های ضخیم مانند چلوار دوخته میشد. انتخاب پارچه به ثروت خانواده بستگی داشت.

روی سارافان یک بالاپوش کوتاه که دوشگرایا (душегрея) نام داشت پوشیده می شد که دهقانان معمولا در جشن ها و اعیاد می پوشیدند اما برای طبقه ثروتمند لباس روزانه محسوب می شد. دوشگرایا از پارچه های اعلا و گران قیمت، مخمل، پارچه های گل برجسته و ابریشم دوخته می شد.

پوشاک کهن تر روسی لباس سنتی روسی جنوبی است که مشخصه آن پیراهن کتان بلند با پانیووا بود. پانیووا که نوعی دامن سنتی بود از ملزومات پوشک زنان شوهردار روس بود که دو نوع بود. جلو بسته، و درزدار(مانند دامن لنگی دور کمر پیچیده می شد) و بلندی آن بستگی به طول پیراهن زنان داشت لبه دامن پانیووا گلدوزی می شد و با زیورآلات تزبین می شد و خود پانیووا پارچه پشمی بود که طرح شطرنجی داشت.

پانیووا روی پیراهن پوشیده می شد و به دور کمر پیچیده و با ریسمانی پشمی بسته و نگه داشته می شد. پیشبند پوشیدن نیز رواج زیادی داشت؛ در روسیه باستان برای دخترانی که به سن بلوغ می رسیدند مراسم "پانیووا پوشی" ترتیب می دادند به این معنی که آن دختر دیگر می تواند نامزد شود.

در نواحی مختلف تزیینات و همچنین رنگ پانیووا متفاوت بود. مثلا در وورونژ، پانیووا با گلدوزی نارنجی و پولک دوزی تزئین می شد.

و در استان ریازان و کالوگا با الگوهای پرچین پارچه تزیین می شد. در استان تولا در اصل پانیووا قرمز رنگ بود اما پانیووا شطرنجی سیاه در استان کالوگا، بریانسک و وورونژ رایج بود.

میزان تزیین پانیووا به وضعیت مالی خانواده بستگی داشت: بعضاً حاشیه دوزی شده، منگوله دار، پولک دوزی شده، مهره دوزی شده، پولک و منجوق دوزی شده بودند. هرچه زن جوان تر بود پانیووای او بیشتر تزیین می شد.

به جز پانیووا و سارافان ،دامن آنداراک و پیراهن کوبلوک نیز شامل لباس ملی روسی می شد. این لباس درمناطق گسترده ای مورد استفاده نبود و فقط در بعضی مناطق و روستاهای خاص دیده می شد، مثلا، کوبلوک لباس مختص قزاق ها بود و قزاقهای دن و قفقاز شمالی بیشتر از آن استفاده می کردند و آن لباسی بود با آستین های گشاد که روی پیراهن می پوشیدند و زیر آن شلوار می پوشیدند.

^{لباس بانویی از بخش سفلای رود دن. سال 1820}

^{بانوی قزاق از اهالی دن سفلا (پایین، جنوب) ، در لباس روزانه بهاره، با پیشبند. قرن17}

کت و شلوار با دامن اندراک نیز در همه مناطق روسیه رایج نبود و در برخی از روستاهای استان کورسک، اورل، اسمولنسک، ولوگدا و ریازان معمول بوده است.

در لباس سنتی روسیه تمایز آشکاری بین لباس روزمره و لباس مخصوص مراسم و جشن ها وجود داشت.لباس روزمره تا حد امکان ساده بود و فارغ از هر گونه زواید بود. برای مثال اجزای لباس جشن زن شوهردار روس 20 قلم بود اما لباس روزانه شان شامل 7 قلم می شد. لباس روزانه معمولا از پارچه های ارزان قیمت و ساده تهیه میشد.. لباس کار شبیه لباس روزانه بود، اما لباس هایی نیز وجود داشت که تنها مختص کار بود و از پارچه با دوام دوخته شده بود. یک واقعیت جالب است که پیراهن کار برای برداشت محصول تزئینات بسیار داشت و که با جشن همزمان بود (اعیاد دهقانی که برای مراسم برداشت محصول برگزار می شد، مانند جشن کوستروما) که شبیه لباس هایی بودند که در مراسم و جشن هایی مانند عروسی یا لباسهای مخصوص حضور در مراسم مذهبی مانند کلیسا یا تشییع جنازه استفاده میشد.